Thực hiện Chỉ thị của Bác Hồ, ngày 15/7/1950, Đảng đoàn thanh vận Trung ương và Ban Thường vụ Trung ương Đoàn Thanh niên Cứu quốc Việt Nam đã thành lập Đội Thanh niên xung phong (TNXP) công tác Trung ương (tiền thân của Lực lượng TNXP Việt Nam) để làm nhiệm vụ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Từ khi thành lập đến nay, được sự quan tâm trực tiếp, thường xuyên của Bác Hồ, sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, Lực lượng TNXP đã không ngừng rèn luyện, trưởng thành trong kháng chiến, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc với gần 50 vạn nam nữ TNXP phục vụ chiến đấu, trực tiếp chiến đấu, lao động sáng tạo với tinh thần dũng cảm, hy sinh, vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.

Trong kháng chiến chống Pháp, Lực lượng TNXP được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Hình ảnh các đội viên thanh niên xung phong đã trở thành biểu tượng đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, đã đi vào thơ ca, sử sách và tâm trí của toàn dân. Không lời nói, câu chữ nào khẳng định đầy đủ hơn truyền thống anh hùng và phẩm chất cách mạng vẻ vang của Lực lượng TNXP Việt Nam như lời Đại tướng Võ Nguyên Giáp: "Tôi luôn coi thanh niên xung phong như bộ đội, vì trong phẩm chất của thanh niên xung phong có phẩm chất của Bộ đội Cụ Hồ". Lực lượng TNXP đã cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta giành thắng lợi trong Chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử, kết thúc cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ, vẻ vang của dân tộc.

Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Lực lượng thanh niên xung phong tiếp tục làm nên những chiến công bất tử, viết thêm những trang sử vàng của tuổi trẻ Việt Nam, cùng toàn Đảng, toàn dân hoàn thành cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước vĩ đại.

Hoàn cảnh lịch sử và sự ra đời của Lực lượng thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước

Năm 1964, khi đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh xâm lược, tiến hành "chiến tranh cục bộ" ở miền Nam, leo thang đánh phá miền Bắc, cả nước sục sôi tinh thần kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Ở miền Nam, Mỹ tăng cường hàng chục vạn quân, diễn ra cuộc đọ sức quyết liệt giữa ta và địch, địch gom dân kìm kẹp, thực hiện chính sách chia cắt, ngăn chặn liên lạc giữa lực lượng cách mạng trong vùng chiếm đóng và vùng giải phóng. Trong bối cảnh đó, vấn đề phục vụ bộ đội chủ lực chiến đấu trở nên cực kỳ khó khăn, cấp bách. Các chiến trường chính của bộ đội chủ lực không thể sử dụng dân công thông thường, đòi hỏi phải có một lực lượng cơ động đặc biệt, thường trực phục vụ bộ đội chiến đấu và khi cần thiết tham gia chiến đấu.

Ở miền Bắc, sau khi tạo ra sự kiện Vịnh Bắc Bộ, ngày 5/8/1964 đế quốc Mỹ thực hiện chiến tranh đánh phá miền Bắc bằng máy bay. Đầu tiên từ ven biển Hòn Gai, Nghệ An rồi đánh phá lan rộng, ác liệt, liên tục những điểm giao thông trọng yếu trên các tuyến đường chiến lược từ Khu 3 vào Khu 4 và các cơ sở kinh tế lớn nhằm ngăn chặn sự chi viện của hậu phương lớn miền Bắc đối với tiền tuyến lớn miền Nam. Nhạy cảm trước sứ mệnh lịch sử và ý thức được vai trò trách nhiệm của thanh niên, một phong trào yêu nước cách mạng được dấy lên sôi nổi, mạnh mẽ trong thế hệ trẻ. Các cuộc tuần hành biểu dương lực lượng sôi động khắp thôn xóm, thị thành, hô to khẩu hiệu "Đả đảo đế quốc Mỹ xâm lược". Trước khí thế cách mạng hào hùng của tuổi trẻ, Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam ra lời kêu gọi toàn thể đoàn viên, thanh niên tham gia phong trào "Ba sẵn sàng", được tuổi trẻ cả nước hưởng ứng nhanh chóng, tiêu biểu là cuộc mít tinh, diễu hành của trên 26 vạn thanh niên Thủ đô đăng ký tham gia "Ba sẵn sàng". Tháng 5/1965, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khóa III họp Hội nghị lần thứ 9 ra Nghị quyết về "Tổ chức các Đội TNXP chống Mỹ cứu nước phục vụ sản xuất và chiến đấu".

Ngày 21/6/1965, Thủ tướng Chính phủ ra Chỉ thị số 71/TTg-CN giao cho Trung ương Đoàn TNLĐ Việt Nam tổ chức các Đội TNXP chống Mỹ cứu nước tập trung phục vụ công tác giao thông vận tải. Từ đây, các Đội TNXP chống Mỹ cứu nước được thành lập nhanh chóng theo yêu cầu của cuộc kháng chiến và đã có trên 14 vạn cán bộ, đội viên TNXP tình nguyện tham gia 170 Đội TNXP và 50 đại đội TNXP trực thuộc với quyết tâm "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước", "Tất cả để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược".

Ở miền Nam, trước yêu cầu nhiệm vụ mới, Đại hội Đoàn Thanh niên cách mạng Việt Nam lần thứ nhất, tháng 3/1965 đã phát động phong trào "Năm xung phong". Dưới sự chỉ đạo của Ban Thường vụ Trung ương Đoàn thanh niên nhân dân cách mạng Việt Nam, ngày 20/4/1965, đơn vị TNXP Giải phóng miền Nam đầu tiên được thành lập tại Tân Biên, tỉnh Tây Ninh - căn cứ Trung ương Cục miền Nam, gồm 108 cán bộ, đội viên - tiền thân của Tổng đội TNXP giải phóng miền Nam, là cơ quan chỉ huy cao nhất của Lực lượng TNXP giải phóng miền Nam. Cùng với sự phát triển của cách mạng, lần lượt 11 đơn vị TNXP tập trung được thành lập và trực thuộc Tổng đội TNXP giải phóng miền Nam; đồng thời lực lượng TNXP cơ sở cũng được thành lập để đáp ứng yêu cầu cách mạng tại địa phương. Từ lúc đầu chỉ có 108 cán bộ, đội viên, đã phát triển lên đến 5.000 cán bộ, đội viên TNXP tập trung và 35.000 cán bộ đội viên TNXP cơ sở.

 Vai trò lịch sử của Lực lượng TNXP chống Mỹ cứu nước

Đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc, Lực lượng TNXP chống Mỹ cứu nước đã nêu cao chủ nghĩa anh hùng cách mạng, phát huy truyền thống của các thế hệ TNXP chống Pháp lập nhiều chiến công xuất sắc. Không giấy mực nào có thể ghi hết được sự tàn khốc của chiến tranh và những tấm gương anh dũng, kiên cường, sự hy sinh, cống hiến của Lực lượng TNXP chống Mỹ cứu nước, góp phần đặc biệt quan trọng vào sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, được Đảng, Nhà nước ghi nhận và đánh giá cao.

Đối với phong trào thanh niên và Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Lực lượng TNXP chống Mỹ cứu nước là đội quân xung kích cách mạng của phong trào thanh niên chống Mỹ cứu nước; chiến công của họ là những trang vàng chói lọi, biểu tượng rực rỡ của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong lịch sử truyền thống vẻ vang của Đoàn; sự cống hiến, hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước của các thế hệ TNXP mãi mãi là tấm gương để các thế hệ thanh niên noi theo.

Sự hình thành, phát triển và cống hiến của Lực lượng TNXP chống Mỹ cứu nước không chỉ giữ vai trò quan trọng trong kháng chiến, mà từ đó có thể rút ra những bài học kinh nghiệm sâu sắc đối với sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, sự phối hợp với các ngành trong công tác thanh niên, tổ chức mô hình hoạt động phong trào thanh niên của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công cuộc xây dựng đất nước, tổ chức Lực lượng TNXP tham gia phát triển kinh tế - xã hội ở vùng đặc biệt khó khăn, những nơi cần đến lòng nhiệt huyết và sức trẻ của thanh niên, là một trong những phương thức đoàn kết, tập hợp thanh niên, xây dựng, củng cố tổ chức Đoàn, Hội và đào tạo nguồn nhân lực trẻ; tăng cường vai trò tổ chức, chỉ đạo của Đoàn và mở rộng sự phối hợp, giúp đỡ của các cấp, các ngành để xây dựng lực lượng TNXP. Điều đó có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong khẳng định và phát huy tính năng động, sáng tạo của tuổi trẻ, vai trò của lực lượng TNXP tham gia giải quyết các nhiệm vụ cấp bách, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, giữ vững chủ quyền ở các vùng biên giới, hải đảo, khu vực đặc biệt khó khăn, địa bàn có vị trí chiến lược, xây dựng các mô hình hoạt động hiệu quả, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nước.

Tuổi trẻ Việt Nam hôm nay luôn khắc ghi những hy sinh, cống hiến của các thế hệ TNXP đi trước, nhất là của lực lượng TNXP chống Mỹ cứu nước, nguyện chung sức, chung lòng, học tập và làm theo lời Bác, viết tiếp những trang sử truyền thống cách mạng của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và của Lực lượng TNXP nói riêng, quyết tâm lập nên những chiến công mới trong học tập, lao động, xung kích góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, vì mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".