Lễ hội đền Nguyễn Công Trứ là lễ hội được người dân Kim Sơn tổ chức nhằm tỏ lòng biết ơn Dinh điền sứ Nguyễn Công Trứ trong việc giúp nhân dân khai hoang, lập ấp. Lễ hội này được đánh giá là một lễ hội độc đáo gắn liền với nhiều hoạt động có giá trị văn hóa nghệ thuật lâu đời.

*Địa điểm Đền Nguyễn Công Trứ

Đền thờ Nguyễn Công Trứ tọa lạc tại xã Quang Thiện, huyện Kim Sơn, cách nhà thờ đá Phát Diệm khoảng 2,5km. Nơi đây được nhà nước công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

*Kiến trúc đền Nguyễn Công Trứ

Kiến trúc chính của đền được thiết kế theo kiểu chữ Đinh, Tiền đường 5 gian, Chính cung 3 gian. Bên trái, bên phải Tiền đường chính là 2 cột đồng trụ, bên trong Tiền đường chính là án hương, giá trống chiêng và 3 bức đại tự để thờ Dinh điền sứ Nguyễn Công Trứ.

Gian giữa của Chính Cung là nơi để bàn thờ Nguyễn Công Trứ. Trên bàn thờ gồm có một bát hương bằng men sứ trắng với họa tiết màu xanh thẫm vẽ hình lưỡng long chầu nguyệt. Có thể nói rằng đây là bát hương cổ rất quý có từ đời nhà Trần. Hai gian bên của Chính Cung là hai bàn thờ để bài vị lớn thờ 62 cụ chiêu mộ, nguyên mộ có công khẩn hoang cùng Dinh điền sứ Nguyễn Công Trứ.

*Lịch sử của đền Nguyễn Công Trứ

Vào năm 1852 nhân dân làng Kim Sơn ngôi Sinh Từ để cứ vào dịp sinh nhật của Nguyễn Công Trứ thì họ sẽ tổ chức hội mừng sinh nhật ông. Sau này khi ông mất, người dân Kim Sơn quyết định đóng góp tiền bạc và xây dựng thêm một tòa nữa bên cạnh gian nhà cũ gọi là Tiền đường là nơi thờ Nguyễn Công Trứ.

Kể từ thời điểm đó đến này thì đền thờ Nguyễn Công Trứ đã được tôn tạo và trùng tu nhiều lần nhờ nguồn vốn và ngân sách nhà nước. Cơ sở vật chất tại đây càng hoàn thiện đã góp phần tạo nên sự thành công của lễ hội đền Nguyễn Công Trứ hàng năm.

* Lễ hội đền Nguyễn Công Trứ được tổ chức để ghi nhớ công ơn của Dinh điền sứ Nguyễn Công Trứ. Lễ hội được tổ chức từ ngày 14 tháng 11 đến 16 tháng 11 âm lịch hàng năm.

3.1 Phần lễ

Trong quá trình diễn ra lễ hội đền Nguyễn Công Trứ phần lễ được diễn ra trang trọng, an toàn và văn minh, đảm bảo tuân thủ theo đúng quy định của nhà nước. Phần lễ chính là nghi thức dâng hương tại đền thờ với sự tham gia của hàng trăm đoàn tế từ các làng trên địa bàn huyện tham gia. Trong 3 ngày, các phần tế Cáo yết, Chính kỵ và tế Tạ sẽ được diễn ra lần lượt và theo đúng trình tự cũng như phong tục vốn có.

3.2 Phần hội

Phần hội chủ yếu sẽ diễn ra các trò chơi trên sông nước như đua thuyền trên nhánh sông Vạc. Đây là một nét đặc trưng không thể thiếu của lễ hội này khi được diễn ngay tại vùng đồng bằng ven biển. Ngoài ra, các trò chơi dân gian cũng được nhiều người ưa chuộng.

Đặc biệt vào ban đêm, lễ hội thường diễn ra các tiết mục văn nghệ vô cùng đặc sắc. Điểm gây ấn tượng của những tiết mục này đó chính là người biểu diễn chính là những người dân địa phương và nội dung trong từng vở diễn, lời ca đều liên quan ít nhiều đến Dinh điền sứ. Có thể thấy, bên cạnh yếu tố tâm linh trong việc tổ chức các hoạt động tế lễ thì Lễ hội đền Nguyễn Công Trứ được tổ chức hàng năm đã và đang góp phần to lớn trong việc bảo tồn các giá trị văn hóa phi vật thể của dân tộc trong đó có điệu ca trù vô cùng đặc sắc.

*Nhân dịp kỷ niệm 166 năm ngày mất của Dinh điền sứ Nguyễn Công Trứ (14/11/1858-14/11/2024 âm lịch), UBND huyện Kim Sơn đã ban hành kế hoạch tổ chức các hoạt động kỷ niệm diễn ra từ 12 đến 14/12, tức 12-14/11 âm lịch, cụ thể như sau:

 - Ngày 12/12 đến 14/12 tổ chức Lễ dâng hương tri ân và tưởng nhớ công lao của ông và các bậc tiền nhân có công khẩn hoang, lập ấp, thành lập nên huyện Kim Sơn ; Các hoạt động Văn hoá-Thể thao (tổ tôm điếm, cờ tướng, kéo co, bơi chải, bóng bàn…. tại Đền Nguyễn Công Trứ, Nhà văn hoá xã Quang Thiện.

- Đêm ngày 13/12/2024: Đêm văn nghệ tri ân Doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ tại Đền Nguyễn Công Trứ, xã Quang Thiện.

Kính đề nghị toàn thể cán bộ, đảng viên và nhân dân theo dõi và tham gia các hoạt động nhân kỷ niệm 166 năm Ngày mất của Dinh điền sứ Nguyễn Công Trứ tại Đền Nguyễn Công Trứ và Nhà văn hoá xã Quang Thiện.